Dialekty języka arabskiego – czym się różnią?

Język arabski to piąty najczęściej używany język na świecie i jeden z najbardziej zróżnicowanych języków. Jednocześnie jest to najbardziej rozpowszechniony język semicki. Czym różni się standardowy arabski od dialektów? Jakie są cechy charakterystyczne dialektów i jak bardzo różnią się one między sobą? Zobaczcie jak wygląda standardowy język arabski oraz dialekty: egipski, marokański i tunezyjski.

Arabski używany jest przez ponad 300 mln osób i jest językiem urzędowym w 25 krajach. Rozróżniamy po pierwsze standardowy język arabski (MSA – skrót od angielskiego Modern Standard Arabic), a po drugie liczne dialekty arabskiego.

Ponieważ poza standardowym językiem arabskim i dialektem egipskim nie znam innych dialektów, tekst powstał we współpracy z Kasią, autorką bloga U mnie w Marrakeszu, oraz Kingą, autorką Tunezja moje miejsce na ziemi.

W poniższym tekście będę używać transkrypcji języka arabskiego, tak aby wszyscy mogli swobodnie go przeczytać i zrozumieć. Na końcu tekstu znajdziecie również porównanie słów i zwrotów w standardowym języku arabskim oraz dialektach: egipskim, marokańskim i tunezyjskim.

Standardowy język arabski – Modern Standard Arabic

Czym właściwie jest MSA? To Modern Standard Arabic czyli współczesna, standardowa wersja języka arabskiego. Jest to język oficjalny, formalny, nauczany w szkołach w krajach arabskich, używany w prawie, literaturze oraz mediach masowego przekazu. Warto rozróżnić również MSA od klasycznego arabskiego, w którym napisany jest Koran. Klasyczny język arabski, język Koranu, jest jeszcze bardziej formalną wersją języka arabskiego, za to MSA to język bardziej użytkowy. Mimo to osoby pochodzące z krajów arabskich uczą się standardu w szkole, na lekcjach języka arabskiego, ale standardowy arabski nie jest pierwszym językiem dla żadnej osoby arabskojęzycznej.

Język arabski zapisywany jest alfabetem arabskim, od prawej do lewej strony. Alfabet arabski to rodzaj alfabetu nazywany abdżadem. Abdżad to taka forma zapisu języka, w której zapisuje się jedynie spółgłoski. W języku arabskim zapisuje się jedynie spółgłoski i długie samogłoski. Samogłoski krótkie można zapisać, używając specjalnych znaków diakrytycznych (fatha, kasra i damma) jednak w praktyce się tego nie robi i aby przeczytać tekst w języku arabskim, trzeba po prostu wiedzieć jakie dodać do słów samogłoski. Co ciekawe słowo „abdżad” (أبجد) oznacza w języku arabskim „alfabet” i pochodzi od 4 pierwszych liter alfabetu arabskiego: alif (ا), ba (ب), dżim (ج), dal (د).

Dialekty języka arabskiego

Dialekty arabskiego różnią się w zależności od kraju, regionu, miasta, a nawet dzielnicy w takich metropoliach jak Kair. Niektóre z nich na tyle odbiegają od standardowego języka arabskiego oraz innych dialektów, że pozostają niezrozumiałe dla rodzimych użytkowników języka z innych państw.

Co ważne, to właśnie dialekty są pierwszym językiem dla rodzimych użytkowników arabskiego. To w dialektach osoby arabskojęzyczne rozmawiają w domu, na ulicy, to w dialektach nagrywana jest muzyka i seriale. Chociaż osoby, które uczęszczały do szkoły w krajach arabskich, uczyły się standardowego języka arabskiego i go rozumieją, to rozmawiają zawsze w dialekcie.

Dialekt to język mówiony, tak więc główne różnice między poszczególnymi dialektami oraz standardowym arabskim pojawiają się w codziennym słownictwie i podstawowych zwrotach. Różnice w dialektach są zarówno w wymowie, pisowni, leksyce jak i gramatyce. W zależności też od historii danego kraju, poszczególne dialekty mają duże wpływy języka angielskiego, francuskiego, hiszpańskiego, włoskiego czy też tamazight.

Zapis dialektu

Innym ułatwieniem jest fakt, iż dialekt często zapisywany jest alfabetem łacińskim z cyframi, które zastępują charakterystyczne dla języka arabskiego dźwięki. W ten sposób np.:

3 = ع
5 = خ
7 = ح

Przykładowo słowo „habibi” może zostać zapisane: „7abibi” zamiast حبيبي

Dialekt egipski

Gdy mówimy o dialekcie egipskim, to w rzeczywistości mamy na myśli dialekt kairski ponieważ zupełnie inaczej będzie mówiło się na północy Egiptu, a inaczej na południu. Ze względu na ogromną powierzchnię kraju, nawet między różnymi miastami są różnice w wymowie czy słownictwie. Jest wiele regionalizmów znanych tylko w danej części kraju.

Wariantów dialektu egipskiego używa ponad 100 mln mieszkańców Egiptu, a poza tym, ze względu na popularność egipskich seriali oraz muzyki, jest on rozumiany w większości państw arabskich.

Cechy charakterystyczne

Czym różni się dialekt egipski od standardowego języka arabskiego? Ogromne różnice są po pierwsze w wymowie tego dialektu. Tutaj litera „dżim” (ج) wymawiana jest jako „g” tak więc np. zamiast „dżamal” (wielbłąd) w dialekcie egipskim mówimy „gamal”. Litera „tha” (ث) w wielu słowach wymawiana i zapisywana jest jako „t” (ت) np. „thalatha” (trzy) w dialekcie to już „talata”. Poza tym w Egipcie nie czyta się litery „qaf” (ق) wiec np. „qatr” (pociąg) to w dialekcie egipskim „atr”. (Są jednak wyjątki od tej reguły, np. w nazwie stolicy kraju Al-Qahirah, już literę „qaf” trzeba przeczytać.)

Jeśli chcesz wiedzieć więcej o dialekcie egipskim, zapraszam cię na mój kanał na YouTube.

Dialekt egipski ma też wiele różnic gramatycznych. Zupełnie inaczej (i łatwiej!) tworzy się przeczenia! Przeczenie zdań z „być” następuje przez dodanie słowa „mesh” np. „ana mesh bulandiya” (Nie jestem Polką) podczas gdy w standardowym języku arabskim musielibyśmy powiedzieć „ana lastu bulandyia”.

Gdy jednak przeczymy zdanie z innym czasownikiem dodajemy albo „mesh” przed czasownikiem, albo czasownik jest „wewnątrz” słowa „mesh”. Powiemy np. „maarafsh” (nie wiem) podczas gdy w standardzie w czasie teraźniejszym będzie to „la aryf”.

Jeśli już mowa o czasownikach to warto wspomnieć, że czasowniki w czasie teraźniejszym odmieniamy z dodaniem dodatkowej spółgłoski „b” (ب) np. „ana bashrab” (ja piję), podczas gdy w standardzie mamy zwykłe: „ana ashrab”.

Dialekty w dużej mierze upraszczają standardowy język arabski dzięki czemu łatwiej jest się ich nauczyć. Jednym z takich uproszczeń jest fakt, iż praktycznie nie używa się w nich przypadków! Podczas gdy w standardowym, formalnym języku musimy się zastanawiać czy „jego książka” to: „kitabUhu” „kitabIhi” czy też „kitabAhu” w dialekcie egipskim nie mamy tego problemu bo dodamy końcówkę zaimka dzierżawczego od razu do słowa „kitab” i powiemy „kitabu”.

Dialekt marokański

Informacje o dialekcie marokańskim przygotowała Kasia – autorka bloga U mnie w Marrakeszu.

Dialekt używany w Maroku nazywany jest darija. Jest on tak naprawdę wynikiem wielu różnych wpływów kulturowych. Jest to dialekt, który praktycznie nie jest zrozumiały dla mieszkańców innych państw arabskich. Chociaż wielu Marokańczyków rozumie mówców np. z Półwyspu Arabskiego, Syrii czy Egiptu, to odwrotnie już to nie działa. Marokańska darija jest podobna tylko do języków państw Maghrebu (Algierii, Tunezji, Libii), które notabene kiedyś połączone były w jedno imperium ze stolicą w Marrakeszu.

Językoznawcy nie są jednomyślni w kwestii czy darija jest bliższa standardowemu arabskiemu czy językowi tamazight (język rdzennej ludności Afryki północnej nazywanej Amazigh). Fonologicznie i składniowo darija na pewno jest bliższa starożytnemu językowi tamazight.

Historia dialektu

Po przybyciu islamu i języka arabskiego do Maroka w VII wieku, ludność Amazigh zaczynała stopniowo uczyć się nowego języka, który stał się ważny ze względu na handel, w którym Maroko odgrywało znaczącą rolę. Jednak Amazigh nigdy nie zrezygnowali ze swojego pierwszego języka tamazight, a wymawianie przez nich arabskich słów było zupełnie inne. Stąd bierze się właśnie w darija niezwykła kompresja samogłosek, a zbitki spółgłosek mogą być trudne do wymówienia i zrozumienia. Zupełnie inny jest też szyk wyrazów w zdaniu i wygląda następująco: podmiot-czasownik-dopełnienie, w przeciwieństwie do typowego szyku czasownik-podmiot-dopełnienie w standardowym arabskim.

Zapożyczenia

Marokański arabski szeroko zapożyczał z języka tamazight, a także z innych języków chociażby francuskiego i hiszpańskiego. Słowa pochodzącę z języka tamazight i używane do dzisiaj w darija to przykładowo:

Innym językiem, który wywarł wpływ na dialekt marokański jest język hiszpański. Wielu Marokańczyków zamieszkiwało Andaluzję, gdy ta była pod panowaniem muzułmańskich władców, a później wielu z nich uciekało przed prześladowaniami z powrotem do Maroka po upadku muzułmańskiej Andaluzji. Tereny Maroka były również kolonizowane przez Hiszpanię i wpływ tego języka jest widoczny chociażby w następujących słowach w dialekcie:

Kolejnym językiem, który wpłynął na dialekt marokański jest francuski czyli język kolonizatora większości terytorium Maroka. Francuski do dziś jest używany w polityce, dyplomacji, administracji, szkołach i urzędach w Maroku. Wśród słów pochodzenia francuskiego mamy na przykład:

Szacuje się, że darija jest pierwszym językiem dla ok. 60% mieszkańców Maroka. Pozostała część ludności zazwyczaj używa jako pierwszego języka któregoś z jezyków amazygijskich, a darija jest dla nich drugim językiem. Standardowy język arabski (MSA) jest używany tylko w oficjalnych sprawach biznesowych, urzędowych, w gazetach i jest nauczany w szkole. Zatem jest to trzeci język pojawiający się w tutejszej rzeczywistości. Czwartym językiem jest francuski, który także nauczany jest w szkole, a niektóre przedmioty, zwłaszcza ścisłe, są nauczane tylko w tym języku.

Dialekt tunezyjski

Informacje o dialekcie tunezyjskim przygotowała Kinga – autorka bloga Tunezja moje miejsce na ziemi.

Dialekt tunezyjski nazywany jest derja lub po prostu tunsi i różni się znacznie od standardowego języka arabskiego morfologią, składnią, wymową i słownictwem. Tunezyjczycy najłatwiej porozumieją się z mieszkańcami Maghrebu (Libia, Algieria i Maroko) i co ciekawe również z osobami posługującymi się językiem maltańskim, (pomimo, iż nie jest to dialekt arabskiego, a inny język semicki), niż z innymi nacjami, które mówią po arabsku. Na przestrzeni wieków na terenach dzisiejszej Tunezji panowało wiele ludów, co ma swoje odzwierciedlenie w dialekcie. I tak obecnie słownictwo dialektu tunezyjskiego składa się ze słów zaczerpniętych z języków amazygijskich, francuskiego, arabskiego, a w mniejszym stopniu również hiszpańskiego, włoskiego i tureckiego.

Cechy charakterystyczne

Różnic między standardowym arabskim, a dialektem jest sporo. Charakterystyczną cechą odróżniającą dialekt od standardowego języka arabskiego jest np. brak formy męskiej w zaimkach osobowych w 2 os. liczby pojedynczej i mnogiej. W dialekcie występuje również odrębny czas przyszły z przedrostkami ماش (mesz) lub باش (besz) lub ْبِش (bisz).

W samym dialekcie, również występują różnice pomiędzy regionami. Rozróżniamy 6 grup dialektów lokalnych: tunezyjski (obszar Tunisu, Cap Bon i Bizerte), północno-zachodni (Jendouba, Kef, Beja, Siliana), południowo-zachodni (Gafsa, Nefza, Tozeur), południowo-wschodni (Gabes, Medenin, Tataouine, Djerba), sfaksiański (okolice Sfax), sahelski (Sousse, Monastir, Mahdia).

Derja to język, którego mieszkańcy Tunezji uczą się od małego. Inne języki, w tym standardowy arabski, poznają dopiero w szkole. Dialekt to język życia codzienngo, jednak nie jest używany we wszystkich sferach życia, przykładowo w handlu czy literaturze prym wiedzie francuski oraz standardowy arabski.

Tunsi nie ma oficjalnej pisowni gdyż jest to głównie język mówiony, jednak forma pisana jest używana w sms-ach, w rozmowach czy postach w mediach społecznościowych. Tunezyjczycy używają do zapisu zazwyczaj alfabetu łacińskiego, rzadziej alfabetu arabskiego. Zapisując słowa w dialekcie, Tunezyjczycy używają cyfr, które mają zastąpić dźwięki i litery niewystępujące w alfabecie łacińskim.

Dialekty – porównanie

Poniżej możecie zobaczyć jak wyglądają te same podstawowe słowa i zwroty w dialekcie egipskim, tunezyjskim, marokańskim oraz w standardowym języku arabskim (MSA).